|
Kinderen iets leren wat ze nog niet weten maar waar ze wel aan toe zijn |
  Printervriendelijke versie @Contact
|
|
Wij menen dat iedereen die zich met (een beleid over) hoogbegaafdheid bezighoudt, er goed aan doet om te vertrekken vanuit een denkkader.
Zo'n kader biedt een goed fundament om een visie uit te werken en na te denken over de richting waarin men wil werken.
Wereldwijd zijn er twee grote (en fundamenteel verschillende) denkkaders, waarin de meeste ideeën passen die over hoogbegaafdheid ontwikkeld werden.
Alle politieke pleidooien van EduRatio, de concrete aanpak beschreven in ons stappenplan, onze inventaris van mogelijke ingrepen van overheidswege en bijna alle andere pagina's op deze website zijn opgesteld vanuit het zogenaamde meesterschapsmodel. Een alternatief denkkader is het mysteriemodel. Op deze pagina zetten we de verschillen tussen deze beide denkkaders uiteen en daarna leggen we uit hoe (en waarom) de meeste landen (en de meeste mensen) in de loop der tijd evolueren van het mysteriemodel naar het meesterschapsmodel.
Samenvattend overzichtOnderstaande tabel geeft de implicaties op verschillende vlakken van het gehanteerde model. Na deze tabel worden de factoren stuk voor stuk in detail verduidelijkt.
Bron van de begaafdheidDe zuiverste vorm van het mysteriemodel stelt dat de genetisch bepaalde gaven van een persoon het enige is dat telt. Sommigen voegen daar wel omgevingsfactoren aan toe en voeren aan dat sommige kinderen geboren worden met hersenen die beter werken, net zoals sommigen betere atleten kunnen worden omdat ze betere spieren hebben.In het meesterschapsmodel zijn dergelijke 'verklaringen' overbodig en worden vermeden, vermits deze zienswijze zich concentreert op het vinden van de best passende onderwijsaanbod. De nadruk ligt op het aanbieden van mogelijkheden om te leren, de omgeving dus. DuurIn het mysteriemodel is het eenvoudigweg een intellectuele superioriteit van geboorte tot dood: "Eens begaafd, altijd begaafd".Het meesterschapsmodel bekijkt iemands buitengewoon intellectuele kracht op de dag van vandaag en misschien enkel tijdelijk. Dit betekent niet dat de voorstanders van dit model begaafdheid zien als wild schommelend in de tijd en in bepaalde mensen, ze maken enkel geen veronderstellingen over de duur, aangezien de begaafdheid gedefinieerd is als de huidige nood aan onderwijsaanpassingen, wat eventueel in de loop van de tijd kan veranderen. In dit model is begaafdheid relatief: in sommige omgevingen kunnen de gaven van iemand buitengewoon geavanceerd zijn, terwijl diezelfde sterke punten elders niet als buitengewoon gezien worden. DomeinHet mysteriemodel is traditioneel gericht op 'globale intelligentie': men gaat ervan uit dat een begaafd iemand superieur is in denktaken op (bijna) alle domeinen. Men kan zeggen "Hij is hoogbegaafd" en dan zou dit automatisch verwachtingen scheppen van uitmuntendheid in de meeste taken, waarvoor analyse of synthese nodig is. Het speelt geen rol of dat nu kaartlezen, een sonnet van Shakespeare ontcijferen of gevorderde algebra is.Een belangrijk basisprincipe van het meesterschapsmodel is dat voor de meeste mensen hun intellectuele bekwaamheid redelijk sterk varieert van het ene domein naar het andere. Dit wil dus zeggen dat iemand die begaafd is in wiskunde niet noodzakelijk begaafd is in kaartlezen of het ontcijferen van Shakespeares sonnetten. In dit model geeft men dan ook meestal een domein van begaafdheid aan. Een kind kan dus omschreven worden als "wetenschappelijk begaafd" of "musicaal begaafd". Identificatie: wanneer?In het mysteriemodel gaat men ervan uit dat men op eender welke leeftijd kan vaststellen welke kinderen hoogbegaafd zijn en welke niet, zolang men maar op de juiste manier met de nodige instrumenten meet. Men drukt er vaak op om zo jong mogelijk de hoogbegaafdheid vast te stellen om te voorkomen dat de "begaafdheid verspild wordt".In het meesterschapsmodel is er slechts een zaak dringend: 'buitengewone' onderwijsnoden op het spoor komen op het moment dat ze zich voordoen. Dit is een doorlopend proces dat niet losstaat van het onderwijs maar er onlosmakelijk mee verbonden is. Identificatie: hoe?De gouden standaard in het mysteriemodel is de IQ-test, eventueel aangevuld met controlelijsten van 'kenmerken' en/of creativiteitstesten.Vanuit het meesterschapsperspectief is een IQ-test een meetinstrument dat slechts gebruikt wordt als men meer diagnostische informatie nodig acht, naast de schoolse voorsprong vastgesteld met testen boven niveau (zoals beschreven in ons stappenplan). De IQ-test wordt dus enkel beschouwd als bijkomend meetinstrument bij het vaststellen van de wanverhouding tussen het huidige niveau van het kind en het onderwijs dat het momenteel aangeboden krijgt. In het meesterschapsmodel is een hoog IQ ook een signaal dat men extra op zijn hoede zal moeten zijn voor het ontstaan van zo'n wanverhouding. Identificatie: gevolgen?In het mysteriemodel krijgt een kind na de identificatie (bv. door een IQ boven een bepaalde waarde of door het voldoen aan een aantal 'kenmerken') het etiket 'hoogbegaafd'. Daarmee krijgt het dan toegang tot "het" hoogbegaafdenprogramma.Binnen het meesterschapsmodel leidt identificatie van een voorsprong in een bepaald vak rechtstreeks tot een aanpassing van de onderwijsplanning. Plaatsing en curriculumIn het mysteriemodel gaat men er vaak van uit dat hoogbegaafden best voltijds in een aparte klas of school zitten, of toch minstens deeltijds in zogenaamde kangoeroeklassen. Dit om "de" hoogbegaafden de kans te kunnen geven om deel te nemen aan "de" activiteiten die voor hun groep voorzien zijn.In het meesterschapsmodel hangt de ingreep die men invoert, af van de talenten en interesses van een kind op een of meer vlakken. Over het algemeen hanteren de aanhangers van dit model een bredere waaier aan mogelijke ingrepen, waaronder vele vormen van differentiatie of versnelling, en voltijdse of deeltijdse aparte klassen voor sommige leerlingen. CoherentieDit is een van de grote verschillen tussen de twee modellen.In het mysteriemodel is de identificatie vaak totaal losgekoppeld van het eigenlijke onderwijs. Uit de identificatie komt enkel het "JA" label ("Ja, dit kind is hoogbegaafd"). Vaak komen de kinderen daarna samen in een groep terecht bij een leerkracht die geen speciale opleiding genoot en niet goed weet wat aan te vangen met die (gevarieerde) groep. Een van de sterkste punten van het meesterschapsmodel is dat als natuurlijk uitvloeisel van het identificatieproces richtlijnen kunnen gegeven worden voor concrete ingrepen: het doel van de identificatie was immers om vast te stellen hoe groot de wanverhouding (tussen kind en onderwijs) is in verschillende vakken. Als een kind bv. aantoonbaar drie jaar voorsprong heeft om alle onderdelen van "Taal", dan beschouwt het meesterschapsmodel dit kind als 'taalkundig hoogbegaafd' en geeft de aanbeveling om voor dit kind een curriculum uit te werken dat meer overeenstemt met haar huidig niveau op taalvlak. EvaluatieHierover wordt nauwelijks gesproken in het mysteriemodel. Als je kinderen enkel identificeert met een IQ of creativiteitstest, dan is het niet enkel moeilijk om te beslissen wat je nu in praktijk gaat aanvangen met die kinderen. Het is immers nóg moeilijker om nadien uit te vissen of de hele onderneming enig nut gehad heeft voor het kind. Traditionele methodes zijn het bevragen van het kind of de ouders over 'welbevinden' of 'betrokkenheid'. Omdat allerlei 'alternatieve' activiteiten echter leiden tot tevredenheid van kinderen (begaafd of niet) en hun ouders, is 'gebruikerstevredenheid' niet bepaald een nuttige manier van evalueren.In het meesterschapsmodel daarentegen kan men evalueren of het kind iets leert en aan welke snelheid het iets leert. Voor elk domein kan men bv. genormeerde testen afnemen, een portfolio van geleverd werk aanleggen of op een andere manier de 'leerwinst' meten. Politieke gevolgenDe verschillen tussen de twee modellen op 'politiek' (in de brede betekenis van het woord) vlak zijn immens.Onderwijsmensen die binnen een mysteriemodel functioneren, staan vaak onder grote druk van hun collega's, sommige ouders of soms van de hele schoolgemeenschap. De algemene teneur is dat onderwijs aan hoogbegaafde kinderen elitair is, in sommige gevallen zelfs racistisch! Ze leven onder de voortdurende dreiging dat 'het' programma zal geschrapt worden of dat het budget zal verminderd worden. Veel minder mensen hebben problemen met onderwijs aan hoogbegaafde kinderen binnen het meesterschapsmodel. Dit model gaat immers uit van het aanbieden van gelijke kansen (om iets te leren) aan alle kinderen. Er is immers geen (levenslang) onderscheid tussen de 'wel' en 'niet' hoogbegaafden: een flexibel systeem zorgt dat de noden van elk kind op elk moment gelenigd worden. Onderwijs aan hoogbegaafde kinderen wordt beschouwd als een vorm van bijzonder (geavanceerd) onderwijs, verspreid in elke school, onafhankelijk van socio-economische status, ras of cultuur. Evolutie van het denken over hoogbegaafdheidIn heel wat landen speelde of speelt zich zowat eenzelfde evolutie af in de manier waarop mensen pleiten voor een gepaste opvang voor hoogbegaafde kinderen. Deze evolutie gaat hand in hand met de overgang van mysterie- naar meesterschapsmodel.
Ook artikel 8 van het Vlaamse Decreet Basisonderwijs ondersteunt de visie van het meesterschapsmodel: "Het gewoon basisonderwijs wordt zodanig georganiseerd dat, op grond van een pedagogisch project, in de school een opvoedings- en leeromgeving gecreëerd wordt waarin de leerlingen een ononderbroken leerproces kunnen doormaken. Die omgeving wordt aangepast aan de voortgang in de ontwikkeling van de leerlingen.". Ook de Pedagogische Opdrachtsverklaringen van de Netten geven richtlijnen (m.b.t. het omgaan met hoogbegaafde leerlingen) die duidelijk binnen dit denkkader vallen.
In de Nederlandstalige literatuur is nog geen informatie verschenen over deze modellen. In 2005 verscheen in het Engels echter Being Smart About Gifted Education (A Guidebook For Parents And Educators), in Vlaanderen te koop via Proxis en in Nederland via Bol. Bij Amazon kan men het boek gratis inkijken en op de website van de auteurs staat ook meer informatie . |
Gebruikt jouw school al het stappenplan voor leerlingen met een leervoorsprong?